De Harnaskade gaat weer leven met deze virtuele wandeling 'Harnaskade
Toen'
11 juli 2020. Tijdens het evenement
Den Hoorn, Dorp in Beeld in de Dorpskamer, begin 2020, bleek er
maar weinig beeldmateriaal te zijn van dit vroegere tuinbouwgebied langs de
Harnaschwatering. Met deze pagina en een virtuele wandeling wordt dit tekort
goedgemaakt. Inmiddels hebben ook zeven tuindersfamilies oude foto's
beschikbaar gemaakt voor mini-documentaires in de wandeling. Hierbij meteen
een oproep aan vroegere bewoners van de Harnaskade en familie om eens in
fotoalbums te zoeken naar geschikte foto's voor toevoeging van hun familie
aan de virtuele wandeling.
Start de wandeling Harnaskade en klik of tik op de knop Beleven.
Het voormalig tuinbouwgebied langs de Harnaschwatering en de Harnaskade
12 juni 2020. Het eens zo bloeiende tuinbouwgebied aan beide zijden
van de Lots- of Harnaschwatering in Den Hoorn is in de afgelopen jaren
volledig ontmanteld. Grote grijze dozen, veelal bestemd voor
distributiecentra, nemen nu bezit van het volledig gestripte gebied.
De
Maxima’s, feestband uit Den Hoorn, zingen over deze verdozing in hun
protestsong als ‘grafzerkgrijze treurnis'. Hun repetitielokaal lag ook aan
de Harnaskade.
Beleef de oude Harnaskade van voor de ontmanteling in deze virtuele wandeling.
Poldervorming
Ten westen van de Harnaschwatering ligt de Woudse Polder, ten oosten de
Harnaschpolder. In de Middeleeuwen vormden deze twee polders, samen met de
Groeneveldse Polder, een eenheid, ook bestuurlijk: de kleine Hof van Delft.
Vóór de poldervorming maakte het gehele gebied deel uit van het
stroomstelsel van de rivier de Lee of Lier. De ontginningen behoorden tot de
grafelijke Hof van Delft. De oudste middeleeuwse bebouwing was georiënteerd
op het noorden, namelijk op de Zweth en de (huidige) Zwethkade Zuid. De
Harnaschwatering werd omstreeks 1175 gegraven om overtollig water uit het
westelijk deel van Delfland, via de Gaag, Vlaardingse Vaart en Maaslandse
vlieten, af te voeren naar de Maas. De poldermolen aan het eind van de
Woudselaan bemaalde vanaf 1514 de Harnaschpolder. De nabijgelegen Nieuwe
Woudsche Molen, aan de Harnaskade, dateert van 1606. Samen met de Oude
Woudsche Molen aan de Monsterwatering bemaalden deze molens de Woudse
Polder. Een derde poldermolen bemaalde vanaf 1846 de Woudse Droogmakerij. De
bemaling werd later overgenomen door poldergemalen.
Geologie en archeologie van de Groeneveldse Polder, Woudse Polder en
Harnaschpolder. De Harnaschwatering (blauw) werd afgedamd voor de aanleg van de snelweg A4. Het veenwater de Meer liep door tot in de Harnaschpolder (zie bron 1).
Van weiland naar tuinbouw
De bodemgesteldheid van de Harnaschpolder is door afzettingen van de
Gantel heel geschikt voor tuinbouw op de ‘koude grond’. De eerste tuinbouw
van Den Hoorn vond al vanaf de zeventiende eeuw plaats aan de oostzijde van
de polder, vooral langs de Noordhoornsche Watering en Het Look. De kaart van
Delfland van Kruikius uit 1712 laat dit zien. Vervoer van groente en fruit
ging over water. De Delftsche Groentenveiling, opgericht in 1901 in Delft en
vanaf 1921 gevestigd in Den Hoorn, bezat een haven voor de platte
veilingschuiten. Om de beurt, door loting bepaald, voeren de tuinders met de
schuiten door het veilinggebouw. De veilingmeester presenteerde de producten
en met behulp van de veilingklok werd door kooplieden op de tribune de prijs
bij afslag bepaald.
Mede door de aanwezigheid van de veiling groeide de tuinbouw sterk en
werd gezocht naar meer tuinbouwgrond. Deze werd gevonden langs de
Harnaschwatering. Hier hadden vier melkveehouders hun weilanden: Gerardus
Kleijweg, Willem Harteveld, Wilhelmus Ammerlaan en Gerardus van Leeuwen.
Vanaf 1925 werden percelen weiland verkocht ten behoeve van de tuinbouw. Er
verschenen lage kassen, het zogenoemde platglas, en karakteristieke
tuinderswoningen. Voorbeelden zijn de woningen van de familie Nederpel,
later Van Paassen, gebouwd in 1928 door Jan Groenewegen uit Maasland, en de
twee woningen ontworpen door Jan van Beurden voor twee families Van Winden.
Petrus Johannes (Jan) van Beurden (1908-1988) was in de jaren dertig en
veertig gemeenteopzichter van de gemeente Schipluiden en ontwierp als
architect veel huizen, boerderijen en scholen in de gemeente en de regio.
Alle adressen in de Harnaschpolder en Woudse Polder werden in de
begintijd aangeduid met de letter D en een volgnummer. In de jaren vijftig
van de vorige eeuw werden straatnamen ingevoerd en kreeg elke straat een
eigen reeks oneven en even nummers, beginnend bij één. Zo werd de woning van
Nederpel op Harnaschkade D133 omgenummerd naar de vastgestelde straatnaam
Harnaskade nummer 15.
In de periode 1925-1937 kwamen er zo’n vijftien bedrijven aan beide
zijden van de Harnaschwatering. Dit betrof de huisnummers 5-19 (oneven) en
4-14 (even). Families die hier, soms meerdere generaties tuinden, waren: Van
Leeuwen, Van den Ende, vier families Van Winden, Van Rijn, Beeloo,
Eijgenraam, Onink, Van den Berg, Hulisz, Krul, Laros, Nederpel, Van Paassen,
Cloosterman en Van Zeijl.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog draaide de tuinbouw op volle toeren en
veel producten werden naar Duitsland geëxporteerd. In 1944 kocht de familie
Fransen enkele percelen weiland van boer Gerardus Kleijweg en startte daar
op nummers 1 en 3 tuinbouwbedrijven. Een luchtfoto uit augustus 1945 van de
RAF (Britse luchtmacht) laat zien dat ruim de helft van het gebied inmiddels
voor de tuinbouw was ingericht.
Woudse Polder en Harnaschpolder met Harnaschwatering (in het midden van links naar rechts). De Woudseweg loopt van middenonder schuin naar rechts omhoog. Foto RAF 28
augustus 1945, © Wageningen UR Library, Special Collections.
Na de Tweede Wereldoorlog groeide de tuinbouw verder. In het begin van de
jaren vijftig komen de familie Van Marrewijk (nummer 2) en twee families
Ammerlaan (nummers 25 en 27) tuinen aan het Harnas, zoals het gebied door
iedereen genoemd werd. Ten slotte beginnen in de periode 1961-1963 op
huisnummers 16-22 de families Van der Drift, Van Leeuwen, Van Winden en Van
der Lans, en op nummers 19a, 21 en 23 drie families Jansen een
tuinbouwbedrijf. Achter de boerderij van Kleijweg aan de Woudseweg 132
bleven nog enkele percelen weiland over. Hier lag enige tijd een renbaan
voor de paardensport.
Tuinbouwproducten
In de beginperiode werd geteeld onder platglas. Later kwamen er kassen
voor in de plaats en zorgden ketelhuizen voor de verwarming, zodat er het
hele jaar geteeld kon worden. Vanaf het begin werd er groente verbouwd,
vooral bloemkolen, komkommers en tomaten. Aan het Harnas werden ook
andijvie, sla, koolrabi, paprika’s en meloenen geteeld. Er is ook enige tijd
met bananen geëxperimenteerd. In de jaren zeventig en tachtig schakelden
veel tuinders aan het Harnas over op de bloementeelt, zoals chrysanten,
fresia’s, lelies, rozen, gerbera’s en potplanten.
Harnaskade
De Harnaskade was voor auto’s altijd een doodlopende weg met een toegang
aan de Woudseweg. De weg aan de westelijke zijde van de Harnaschwatering
(oneven nummers) was alleen een doorgaande weg voor fietsers en wandelaars.
Over een smal fietspad kon men de machinistenwoning van Sonneveld en het
gemaal van de Woudsepolder passeren. De weg aan de oostzijde (even nummers)
was altijd een doodlopende eigen weg, die onderhouden werd door de
aanwonenden. Een metalen boogbrug voor voetgangers (de 'kippenbrug'), in 1938 ontworpen door
Jan van Beurden, verbond deze met de westzijde. De nieuwe tuinders, die daar
in 1963 kwamen wonen, moesten financieel bijdragen aan het onderhoud van de
weg en de elektriciteitsvoorziening. De toegang tot de woningen en bedrijven
ging eerst over het erf van boer Kleijweg, Woudseweg 132. Op de luchtfoto
uit 1945 is al een brug te zien, in de wandeling de Koeienbrug genoemd. De
brug werd ook gebruikt om koeien naar een weiland aan de overkant te
brengen. De huidige, lage en platte, brug zal later zijn geplaatst toen
tuinbouwproducten over de weg werden vervoerd.
Van tuinbouw naar Bedrijventerrein Harnaschpolder
Op 22 december 1997 sloten de Provincie Zuid-Holland, Rijkswaterstaat,
het Hoogheemraadschap van Delfland en de gemeente Schipluiden een convenant,
waarin werd vastgelegd dat er in de Harnaschpolder, naast een nieuwe
Afvalwaterzuiveringsinstallatie, ook ruimte zou komen voor een
bedrijventerrein, om aan de regionale vraag te voldoen. In augustus 2000
spraken Delft en Schipluiden (in 2004 onderdeel van de gemeente
Midden-Delfland) af een deel van de Harnaschpolder voor woningbouw te
bestemmen. In 2001 sloot ook Den Haag zich aan bij de ontwikkeling van de
Harnaschpolder en werd het Bedrijvenschap Harnaschpolder opgericht, dat voor
de ontwikkeling, de acquisitie en het beheer van het bedrijventerrein ging
zorgen. In juni 2003 zijn de afspraken verder uitgewerkt in een
uitvoeringsconvenant. De verlengde snelweg A4 langs en door de
Harnaschpolder was inmiddels aangelegd (opening 1998).
Harnaschwatering en het tuinbouwgebied hierlangs nog volop in bedrijf. Foto Google Earth (2004).
De luchtfoto’s van
Google Earth
laten zien dat vanaf 2004 de kassen beginnen te verdwijnen; in 2007 zijn
bijna alle kassen verdwenen. Wat er met de woningen langs de
Harnaschwatering zou gebeuren, bleef echter nog lang onduidelijk. Op 12
april 2014 werd er tijdens een informatieavond in de Hoornbloem in Den Hoorn
gesproken over de toekomst van de Harnaskade. Verschillende scenario’s
kwamen voorbij. De hoop van de bewoners was dat de woningen konden blijven
staan. De voorkeur van het Bedrijvenschap (aangesloten bij het
Businesspark Haaglanden) was dat het hele gebied beschikbaar zou komen
(er werd zelfs even gesproken over het dempen van de Harnaschwatering). Het
besluit de nieuwe 380 kV hoogspanningsverbinding ten
oosten van de A4 aan te leggen, heeft er mede toe geleid dat alle woonhuizen
moesten verdwijnen. Bezwaar maken bleek geen zin te hebben; de meeste
woningen zijn inmiddels gesloopt. De bouw van een viertal grote grijze
dozen, distributiecentra, vordert gestaag. Een vijfde komt later.
Tot slot
Met de aanleg van het bedrijventerrein is het gebied langs de
Harnaschwatering in een derde fase van ontwikkeling gekomen. Nadat het lang
een agrarisch gebied met melkveehouderijen was geweest, nam de tuinbouw het
gebied vanaf het begin van de twintigste eeuw over. En nu dus de grote
grijze dozen en bedrijfspanden.
In het bestemmingsplan is aan de oostzijde van de Harnaschwatering een
fietspad gepland met een aansluiting, via de Harnaschdreef, op de Woudselaan.
De bestaande weg met de even huisnummers wordt dus verlengd. Voor
woon-werkverkeer zal deze route nog wel interessant zijn, maar de charme van
de Harnaskade is voorgoed verdwenen.
De 'oude' Harnaskade in beeld
De volgende foto's laten de Harnaskade zien hoe het ooit was.
Beleef de oude Harnaskade van voor de ontmanteling in deze virtuele wandeling.
Het smalle fietspad langs het gemaal van de Woudse Polder richting Woudseweg op een koude ochtend (2002).
Meteen na het smalle fietspad harnaskade nummers 27 en 25 (2003).
Harnaskade 16 (links) en de recentere bebouwing van nummers 14 en 14a (2014).
Rechts Harnaskade 15, een van de zes
torentjeswoningen, gebouwd in 1928 voor P.C. Nederpel (2010).
Klik op de afbeelding voor een panorama ter hoogte van Harnaskade nummers 15 en 16 (2010).
Harnaskade 12 met vooral veel platglas. Collectie Van der Lans (ca. 1950).
Harnaskade 12 (links), 10 en 8. De kassen zijn inmiddels al verdwenen (2007).
Een nostalgisch boogbruggetje verbond deze zijde met de overkant, de even zijde (2010).
De Harnaskade (ter hoogte van nummer 11) was onderdeel van een aantrekkelijke fietsroute (2005).
Harnaskade 5 (2007).
Harnaskade 3 (2010).
Harnaskade 2 (rechts), de eerste woning aan het niet doorgaande deel van de Harnaskade (2004).
Koeien in de Harnaschpolder op weg naar de boerderij van Kleijweg. Fotograaf onbekend (ca. 1950).
Luchtfoto van de boerderij van Kleijweg met vooraan de Woudseweg. Fotograaf onbekend (ca. 1950).
Huidige ontwikkelingen
Anno 2020 wordt er flink gebouwd langs de Harnaskade. Enkele 'grijze
dozen' zijn bijna klaar voor gebruik; er volgen er nog meer. Het wegdek van
de Harnaskade is aan de oneven zijde is al gedeeltelijk een graskade geworden. Naar het
lijkt zal de weg op de kade aan de even zijde, aan de zijde van Den Hoorn, als fietspad
bewaard gaan blijven en worden verlengd naar de Woudselaan. Hier staan nog
de laatste dichtgetimmerde woningen, wachtend op sloop. Nog niet alle
percelen hebben een nieuwe bestemming. Onderaan de kade wordt een weg voor
autoverkeer aangelegd.
De eerste 'grijze doos' wordt glasdicht gemaakt (2019).
In totaal komen er vier van deze kolossen, die tevens dienen als geluidsschermen langs de snelweg A4 (2019).
Harnaskade nummers 12 (links) en 10, de laatste nog te slopen woningen (2019).
De vierde grijze doos in aanbouw (2020).
Bronnen
- Historie en Landschap van de Harnaschpolder, de Woudse Polder en de
Groeneveldse Polder, Stichting Midden-Delfland is Mensenwerk, 2009.
-
Rapportage project Bedrijvenschap Harnaschpolder ten behoeve van het
uitvoeren van een audit door de GAD in opdracht van de
Rekeningencommissie, Raadsinformatie gemeente Den Haag, december 2015.
-
Dit artikel is ook verschenen in het Historisch Jaarboek Schipluiden
2019/2020.
| 
